De VPE onderzoekt tal van onderwerpen die niet alleen de kerk maar ook de samenleving sterk leven. Hier een artikel van Reitze Siebesma. Het is niet zozeer een positiestuk, maar mag helpen in ons denken en eventueel spreken over dit onderwerp in de context van de gemeente.
Homoseksualiteit en de gemeente
door Reitze Siebesma
Het onderwerp homoseksualiteit roept veel vragen op. In de manier waarop onze maatschappij omgaat met het onderwerp homoseksualiteit is er de afgelopen decennia veel veranderd. Deze ontwikkelingen hebben ook invloed gehad op de kerk.1 Homoseksualiteit is een onderwerp waarover onder christenen verschillend wordt gedacht. Sommige christenen benadrukken dat homoseksuele mensen een volwaardige plek in de kerk behoren te hebben. Anderen beschouwen homoseksualiteit als een kwaad waartegen de kerk zich moet verzetten.2 Ze voelen zich in een hoek geduwd door de homolobby die dikwijls ageert tegen de wijze waarop in orthodox-christelijke kring homoseksuele mensen volgens haar worden achtergesteld.3
In dit artikel is gekozen voor een pastorale invalshoek. In onze gemeenten zijn er mensen die aanlopen tegen homoseksualiteit. Als een op de twintig Nederlanders in eigen leven te maken heeft met homoseksuele gevoelens,4 dan is er geen reden om aan te nemen dat dit in de christelijke wereld anders is. Als we dit gegeven doortrekken naar een Pinkster- of Evangeliegemeente van driehonderd personen, dan zijn er mogelijk vijftien gemeenteleden met homoseksuele gevoelens. Als we de mensen in hun omgeving meetellen - ouders, andere familieleden, huwelijkspartners (sommige homoseksueel gerichte mensen zijn heteroseksueel getrouwd) en kinderen - dan kunnen we concluderen dat een aanzienlijke groep binnen de gemeente van dichtbij te maken heeft met het onderwerp homoseksualiteit.
Omgaan met homoseksuele gevoelens
Voor veel mensen die erachter komen dat ze zich aangetrokken voelen tot seksegenoten is het een zoektocht hoe hiermee om te gaan. Toen ik rond mijn zeventiende jaar tot geloof kwam, ging ik ervan uit dat toegeven aan mijn homoseksuele gevoelens zonde was. Dat gaf enerzijds duidelijkheid. Aan de andere kant was er in mijn leven een taboesfeer rond het onderwerp (homo)seksualiteit. Ik ervoer angst en spanning in mijn leven. De antwoorden die ik vond hadden vooral betrekking op mijn verstand en mijn gedrag. Ik ging mijn geestelijk leven beschouwen als een soort ontsnappingsroute om te ontkomen aan wat zich van binnen afspeelde. Mijn gevoelsleven probeerde ik door een gedisciplineerde levenswijze onder controle te houden.
In onze tijd gaan veel christenjongeren anders met hun homoseksualiteit om. Velen van hen denken dat het mogelijk moet zijn om een relatie aan te gaan met iemand van het eigen geslacht, met of zonder seks. We moeten niet onderschatten hoeveel jongeren en ouderen ook in Evangelische en Pinksterkringen beïnvloed worden door een visie op homoseksualiteit zoals die gangbaar is in onze cultuur.5
“Bij ons komt het niet voor”, is wel eens de reactie vanuit de gemeente. Eén van de resultaten van een onderzoek dat in 2008 in opdracht van Different werd gehouden onder zowel reformatorische als evangelische jongeren blijkt dat slechts 15% van de jongeren met (homo)seksuele problemen zich voldoende veilig voelt om bij een voorganger, oudste, pastorale werker of jeugdwerker aan te kloppen voor hulp. Als het waar is dat het gaat om een verborgen groep, hoe nodigen we hen dan uit om met hun verhaal voor de dag te komen?
Visie
Ook op een ander vlak ligt er een uitdaging voor gemeenteleiders. Op de vraag “is er een visie in jouw kerk over homoseksualiteit?” wordt door 58,1% van de voorgangers en andere christelijke werkers uit de Evangelische hoek met ‘ja’ beantwoord. Slechts 34,9% van de jongeren geeft een bevestigend antwoord. Dit betekent dat bijna tweederde van de jongeren niet weet welke visie er op homoseksualiteit is in hun kerk.
Een van de aanbevelingen van de onderzoekers luidt dan ook: “Durf een duidelijke visie te hebben op homoseksualiteit. Geen morele antwoorden, die als struikelblok dienen, maar vanuit de bewogenheid van Christus zal dit thema besproken moeten worden.” 6
Omdat het in pastoraat niet alleen gaat om het helpen van mensen die problemen hebben, maar om een ontmoeting met God en een met God op weg gaan, is de vraag aan de orde: Welke weg wijst Gods Woord? Daarnaast is het van belang om inzicht te krijgen in wat homoseksualiteit is. Wat is het bijvoorbeeld dat mensen drijft als ze verlangen naar een (seksuele) relatie met iemand van het eigen geslacht?
Een Bijbelse visie op homoseksualiteit wordt voorafgegaan door een Bijbelse visie op seksualiteit. Hiermee voorkomen we dat dit onderwerp wordt geïsoleerd van het geheel, alsof mensen met homoseksuele gevoelens een aparte categorie zijn. Gen. 2 vertelt ons dat omdat de vrouw uit de man geschapen is, ze voor elkaar geschapen zijn. De seksuele relatie in de context van het huwelijk drukt uit dat ze een onlosmakelijke eenheid vormen.7 Dat sommige mensen een andere gerichtheid hebben betekent niet dat zij de enigen zijn die worstelen met hun seksualiteit. We leven na de zondeval. Hoeveel heteroseksuele christenen gaan op een manier met hun seksualiteit om - denk aan wat Jezus zegt over seksuele fantasieën in Matth. 5:28 - die voorbijgaat aan Gods oorspronkelijke bedoeling. Voor iedere christen ligt er de uitdaging om de echte bedoeling van seksualiteit te gaan beleven.
Een andere valkuil is alleen waarschuwen of vermanen. Het is waar dat de Bijbel waarschuwt tegen bepaalde seksuele gedragingen.8 In het verleden heeft de kerk vaak alleen maar verteld dat homoseksualiteit een grote zonde is. Dan komt het accent vooral te liggen op de boodschap ‘het mag niet’. De boodschap van het Nieuwe Testament is niet gelijk aan een gedragscode waaraan we moeten voldoen maar gaat over innerlijke vernieuwing. Het evangelie biedt perspectief aan mensen die niet in staat zijn de wetten van God na te leven. Wie van ons is daartoe in staat? We hebben Jezus nodig. Het is Gods genade die ons verandert. In de manier waarop we spreken over homoseksualiteit mag de genade in Christus voor mensen die gebrokenheid ervaren in hun leven centraal staan.9
Bovendien hebben we niet alleen met gedragingen van mensen te maken maar ook met de seksuele gerichtheid en gevoelens van mensen. Homoseksuele gevoelens blijken vaak diepgeworteld te zijn. Het is niet een kwestie van even een knop omdraaien en je bent ervan verlost. Er is een onderscheid tussen zonde en gebrokenheid. Dat iemand homoseksuele gevoelens heeft is niet iemands persoonlijke schuld. Het heeft te maken met leven in een gebroken wereld.10
Levensverhaal
Veel mensen gaan ervan uit dat wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat homoseksualiteit een biologische oorzaak heeft. Tientallen jaren onderzoek heeft nog geen sluitend bewijs hiervoor geleverd. Hoewel er onderzoeken zijn die in deze richting wijzen, zijn er weer andere onderzoeken die laten zien dat conclusies voorbarig waren. 11 We hoeven niet uit te sluiten dat biologie een factor kan zijn, maar het is niet terecht om slechts hier de verklaring te zoeken. Een mens is immers meer dan biologie.
Seksualiteit is niet alleen erotiek, het heeft ook te maken met intimiteit, met een je verbinden aan een ander. Onze seksualiteit ontwikkelt zich in samenhang met ons emotionele leven, dat begint al heel vroeg.
Vanaf onze geboorte (en misschien al voor die tijd) ontvangen we boodschappen of interpreteren we boodschappen die ons al dan niet bevestigen in het idee ‘ik mag er zijn’ en ‘ik hoor erbij’. Op dit fundament (of het ontbreken ervan) ontwikkelt onze seksualiteit zich.
Ik herinner me, terugkijkend op mijn eigen kindertijd, dat ik als kleuter al fantaseerde over aandacht van jongens en dat ik gefascineerd was door hun lichamen. Tegelijk was er ook sprake van een me niet veilig voelen in relaties met volwassenen en leeftijdsgenoten. Voor mij is er een verband met psychologische processen gedurende mijn eerste levensjaren.
Terwijl ik opgroeide was er sprake van een onvermogen om me te verbinden aan jongens van mijn leeftijd. Ik hield afstand van hen en ging liever touwtje springen met de meisjes. Mijn vader was iemand die in mijn beleving ver van mij afstond. Een factor die in mijn beleving van wezenlijk belang is geweest bij de wijze waarop mijn seksualiteit zich ontwikkeld heeft, is dat ik emotioneel nooit wezenlijk bereikt ben door een andere man. Mijn homoseksuele gevoelens hadden te maken met een diepgeworteld verlangen naar iets wat ik nooit had beleefd, ze wijzen dus op een legitieme nood. Het ervaren van verbinding met personen van het eigen geslacht is een belangrijke voorwaarde om te komen tot zelfaanvaarding, ook om te komen tot een jezelf gaan aanvaarden als man of vrouw.
Ik gebruik mijn verhaal als illustratie, natuurlijk heeft ieder mens een uniek verhaal. Een aantal elementen komen dikwijls terug als we naar het levensverhalen van mensen met een homoseksuele gerichtheid luisteren. We moeten daarbij niet in denken in termen van ‘oorzaken’ alsof één element de oorzaak vormt van homoseksualiteit, het gaat om een combinatie van tal van factoren, zoals:
- karakter;
- ontwikkeling tijdens de eerste levensfase;
- de manier waarop men relaties beleeft met de ouder van hetzelfde en het andere geslacht;
- de manier waarop men relaties beleeft met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht;
- in sommige gevallen is er ook sprake van seksueel misbruik.
Zelfaanvaarding
In de praktijk zie ik dat er voor christenen met een homoseksuele gerichtheid drie wegen zijn.
1. Sommige christenen vechten voortdurend tegen hun gevoelens. Of ze proberen ze te negeren of weg te duwen.
2. Anderen aanvaarden: dit is wie ik ben, ik ben homo (of lesbisch). Ze staan open voor een relatie met iemand van het eigen geslacht.
Veel homoseksuele mensen hebben het idee dat ze moeten kiezen tussen deze twee wegen. Het is de ervaring van velen dat als blijkt dat de eerste weg niet het gewenste resultaat oplevert en homoseksuele gevoelens na jaren nog steeds springlevend zijn, dat men denkt dat de tweede weg het enige alternatief is. Die weg wordt dan dikwijls als bevrijdend ervaren.
Er is echter ook een derde weg die samengevat kan worden verwoord als: “zelfaanvaarding in Christus”. De christen met homoseksuele gevoelens mag leren naar zichzelf te kijken zoals God in Christus naar hem/haar kijkt. Gods liefde gaat uit naar wie je als mens vandaag bent (inclusief het feit dat je homoseksuele verlangens hebt). Het gaat dan niet alleen om een verstandelijk aanvaarden van dit gegeven maar om een innerlijk ontvangen van Gods liefde.
3. Deze christenen zien hun homoseksuele gerichtheid onder ogen maar beschouwen deze gerichtheid niet als basis voor hun identiteit of voor hun gedrag. Dat God hen liefheeft en aanvaardt, bepaalt wie ze zijn en de keuzes die ze maken.
Deze drie wegen zijn te vertalen naar de wijze waarop pastorale werkers mensen met homoseksuele gevoelens tegemoet treden. De eerste weg leidt dikwijls niet tot vrijheid. De tweede staat op gespannen voet met een Bijbelse visie op seksualiteit en relaties. De derde weg is niet gemakkelijk, maar biedt perspectief en helpt mensen te groeien zowel geestelijk als emotioneel.12
Pastoraat
Voor veel mensen met een homoseksuele gerichtheid die zich in christelijke kring bevinden, is het een hele stap om met hun verhaal voor de dag te komen. Extra moeilijk is het als ze een taak binnen de gemeente hebben. Angst voor afwijzing of de angst een etiket opgeplakt op te krijgen houden hen vaak tegen. Zijn er mensen bij wie zij zich veilig voelen om hun verhaal te doen? Is die veiligheid er ook als ze niet voldoen aan de Bijbelse norm? Zijn er mensen die zijn als de vader in de gelijkenis van de verloren zoon die de zoon die thuiskomt omarmt? In de cursus pastoraat die Different ontwikkeld heeft, noemen we de manier waarop de pastorale werker hem/haar tegemoet kan treden het “lente-principe”. Lente staat voor intensief Luisteren, de worsteling Erkennen, Nagaan hoe de ander omgaat met schuld en schaamte en Toekomst wat staat voor de ander helpen op een open manier om te gaan met zijn of haar problematiek.13
De praktijk laat zien dat veranderingen die plaatsvinden in levens van mensen dikwijls in de context van relaties gebeurt. Vriendschappen juist met mensen van hetzelfde geslacht blijken een factor van betekenis te zijn. Tegelijk kan men juist hier tegen innerlijke blokkades aanlopen maar deze kunnen ook beschouwd worden als een uitdaging. Hiermee leren omgaan kan groei met zich meebrengen. Lessen leer je niet door moeilijke dingen uit de weg te gaan, maar door er doorheen te gaan.
Sommige homoseksuele mannen (niet allen), net als sommige heteroseksuele mannen, hebben te maken met een vorm van seksverslaving. Een van de principes die hen kan helpen hieruit los te komen is dat van accountability waarbij een medechristen hen helpt verborgen zonden in het licht te brengen.
1 In de brochure Buitenkerkse theorieën over homoseksualiteit, een uitgave van Different, beschrijft dr. van der Laan hoe buitenkerkelijke ontwikkelingen sinds midden negentiende eeuw invloed hebben gehad op de binnenkerkelijke discussie over dit onderwerp.
2 Met name in de VS zien we hoe voor conservatief rechts homoseksualiteit een politieke item is waarbij men strijdt tegen gelijke rechten voor homoseksuelen in kerk en maatschappij.
3 Het onderzoek Recht op verschil? van de Roosevelt Academy beschrijft het effect van de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB) op de opvattingen van orthodoxe protestanten over discriminatie. Hoe kijkt de gereformeerde gezindte aan tegen gelijke behandeling van ondermeer homo’s? Vanwege ontwikkelingen in de maatschappij voelt men zich hier dikwijls beknot in hun opvattingen Ik vermoed dat dergelijke gevoelens ook leven in evangelische kringen.
4 Volgens een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2006 is 2,5% van de bevolking homoseksueel en nog eens 2,5% van de bevolking biseksueel. Saskia Keuzenkamp, David Bos, Jan Willem Duyvendak, Gert Hekma (red.), Gewoon doen, SCP-publicatie 2006/15.
5 Mensen met een evangelische of charismatische achtergrond zijn te vinden in diverse christelijke homo-organisaties zoals het CHJC of bij de maandelijkse roze vieringen van de Stichting Evangelische Charismatische Vieringen (ECV) in Amsterdam. Hier komen mensen die hun homoseksualiteit hebben aanvaard en die vinden dat een homorelatie oké is.
6 Henri van Gelder, Henk van Wijnen, (Un)plugged. Onderzoek naar de ervaringen van jongeren met (homo)seksuele problemen en het pastoraat. Afstudeeropdracht van de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening aan de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle. Mei 2008.
7 John Stott, de bekende Evangelische theoloog, spreekt in dit verband niet alleen over seksualiteit als een ‘vereniging’ tussen man en vrouw, maar over een ‘hereniging’ (symbolisch gezien). John Stott, Why Same-Sex Relations Are Not a Christian Option, Downers Grove, Ill. InterVarsity Press, 1984, 1985, p. 15-16.
8 Wat betreft de teksten die over homoseksualiteit gaan, ze spreken allemaal in negatieve termen over homoseksuele gedragingen (Genesis 19:1-11, Leviticus 18:22; 20:13, Richteren 19:22-30, Romeinen 1:24-27, I Korinthiërs 6:10-11en I Timotheüs 1:9-11). Over de betekenis van deze en andere teksten, bestaat een zeer diepgaande en complete studie. Robert A.J. Gagnon, The Bible and Homosexual Practice. Text and Hermeneutics, Abingdon Press, 2001.
9 In ondermeer de brief aan de Romeinen wordt duidelijk dat genade niet alleen ten grondslag ligt aan rechtvaardiging maar ook aan heiliging.
10 In mijn artikel Bijbelse antwoorden zoeken op relevante vragen rond homoseksualiteit bespreek ik de homoseksuele gerichtheid tegen de achtergrond van het begrip gebrokenheid.
11 Het boek Een antwoord op de homotheologie, geschreven door Joe Dallas (Oogstpublicaties), bevat een bijdrage van het Prof. Dr. G.A. Lindeboom Instituut, waarbij wordt ingegaan op wetenschappelijke onderzoeken naar de oorzaken van homoseksualiteit. In hoofdstuk 5 van Als je je anders voelt bespreekt dr. Seldenrijk oorzaken van homoseksualiteit (Oogstpublicaties in samenwerking met uitgeverij Groen). Ook op www.narth.com zijn artikelen te vinden die ingaan op deze vraag ("Born that way" theory).
12 Veel seculiere hulpverleners zullen erop uit zijn de cliënt te helpen zijn of haar homoseksualiteit te aanvaarden en open te staan voor een relatie met iemand van het eigen geslacht. Er zijn ook hulpverleners en organisaties die een andere insteek hebben. Different is aangesloten bij de Europese koepelorganisatie LINC - Live in Christ: www.liveinchrist.eu net als Onze Weg: www.onzeweg.nl - Andere in Nederland actieve, christelijke organisaties die zich ondermeer bezighouden met het thema homoseksualiteit zijn ondermeer: Living Waters: www.lwnederland.nl en Pastoral Care Ministries (opgericht door Leanne Payne): www.leannepayne.nl
De VS kent NARTH, een organisatie waar tal van hulpverleners aan verbonden zijn die zich bezighouden met dit thema: www.narth.com
13 De cursus pastoraat is een vierdaagse cursus die gegeven wordt aan een groep van tussen de tien en vijftien personen waarbij niet alleen kennis wordt overgedragen maar ook een training inhoudt waarbij de deelnemers stilstaan bij zichzelf en waar vaardigheden worden geoefend. Different organiseert deze cursus graag in samenwerking met een plaatselijke gemeente.
In de hulpverlening zien we dat mensen in het proces van zelfaanvaarding, terwijl ze leren omgaan met vriendschap en in hun worsteling met gedragingen en gedachten die tegen Gods bedoeling zijn, vaak aanlopen tegen innerlijke pijn en verwarring. Het gevaar bestaat dat mensen vooral vanuit hun verstand leven. Ze weten dan precies te vertellen hoe het allemaal zit en wat de Bijbel van hen verlangt, maar de binnenkant blijft a.h.w. buiten schot. Er is een kloof tussen hoofd en hart. Het is van belang dat mensen leren stilstaan bij zichzelf. Pijn dient verwerkt te worden. Dat kan een intens proces zijn. De kerk zou een plek mogen zijn waar mensen de ruimte ervaren om door dit soort processen te gaan. Het mag leiden tot de ervaring dat er heelheid is in Jezus.